Flaggskipperen

Han var fødd i Brandal i 1884 og døypt Kristoffer Mikal Angell Landmark Marø. Han begynte som fiskar som 15-åring, og drog på ishavet for første gong i 1902, med seglskuta Minna og pioneren Peter S. Brandal som skipper i Vesterisen. Som fangstmann, skyttar og skipper følgde han endringane i den sunnmørske ishavsflåten frå segl til damp og motor, frå tre til stål, og frå Kvitsjøen til Newfoundland. Få andre fekk som han vere vitne til utviklinga av den kommersielle suksessen i selfangsten. Og samtidig sleppe å fortvile over den brutale nedgangen på 70- og 80-talet.

Han var skipper på ishavet første gongen som 25-åring i 1909, med dampselfangaren Admiralen, og han skulle kome til å notere seg for 41 fangstsesongar som skipssjef på ulike skuter. Dei siste turane på Polarstar. Likevel er det Polarbjørn namnet Kristoffer Marø alltid vil vere knytta til. Med den fangsta han i Kvitsjøen og Vesterisen og gjekk på ei rekke ekspedisjonar til Grønland og Svalbard gjennom heile 30-talet. Med den gjennomførte han – saman med Polaris – den mykje omtala prøveturen på Newfoundland i 1938, og den nemnde redningsaksjonen på veg til feltet i 1939.

Under krigen vart Marø og Polarbjørn innrullert i den amerikanske hæren og gjekk med bombelast og øl, alt etter kva US Army meinte det var mest behov for i dei arktiske områda. Og gjorde det så godt at dei saman fekk dette eineståande ryktet som skipperen og skuta som alltid kom fram.

Få andre, om nokon, kan skilte med ein slik redningsinnsats som Kristoffer Marø. For å sitere Odd Arnesen endå ein gong:

”Fangstfolk er vant til å kappløpe med døden – det har de gjort så mangen en gang i stormgang og isskruinger… Blant disse folkene vil det derfor naturlig opstå et ubrødelig samhold – de vet så vel, at i dag er det din tur og i morgen min. Enhver må hjelpe hverandre så langt en rekker. Fangstmuligheter og fangstsjanser får vente til menneskene er hjulpet…”

Som skyttar på Gunhild var han i 1905 med og redda mannskapet på Prins Olav som hadde forlist i Vesterisen. Og vi kan ramse opp frå alle åra hans som skipper: I 1913 berga Admiralen mannskapet på Narvik, som var i brann ved Island. I 1925 redda Ishavet mannskapet på Polheim, forlist i Grønlandsstretet. I 1928 redda Ishavet mannskapet frå ei lita nordlandsskute (ukjend namn) i Kvitsjøen. I 1933 redda Polarbjørn mannskapet på Hjelmen i Kvitsjøen. I 1935 berga Polarbjørn mannskapet frå Fryser I i Vesterisen. I 1939 berga Polarbjørn og Polaris mannskapet frå Saltdalingen på veg til Newfoundland. I 1940 redda Polarbjørn mannskapet på Arktos ved Newfoundland. I 1943 redda Polarbjørn tre forkomne amerikanske flygarar ved Sør-Grønland. Og det same året berga dei eit havarert amerikansk skip som var i frakt for å bygge vêrvarslingsstasjon på Grønland.

Sjølv var Marø nær ved å forlise to gonger dei åra han var skipper på Admiralen. Då han vart spurd om det verste uvêret han nokon gong hadde vore i, svarte han at det var eitt av desse, i 1913. Mannskapet hadde slite med segla og var heldigvis gått i lugaren framme for å tørke opp, då ein kolossal brotsjø slo over skuta og det knapt var anna enn masta som stakk over havet. Men Admiralen steig utruleg nok mot overflata igjen – det var som ein kval som kom opp for å puste, sa Marø. I lugaren sat mannskapet til halsen i vatn, i maskinrommet var sjøen i ferd med å sløkke fyren. Og Marø måtte innkalle til skipsråd. Skulle dei gå heim for å reparere? Og øydelegge turen? Eller halde fram og reparere så godt dei kunne sjølve? Dei heldt fram, ishavskarane. Vi gjorde ein bra tur, sa Marø.

Kristoffer Marø hadde ein stillferdig autoritet, sa dei som var saman med han på ishavet. Han sa ikkje mykje når han ikkje var i tønna. Men i isen var han der oppe frå tidleg morgon til seine kvelden. Og då kunne han bruke kraftige formuleringar. John Giæver fortel om ein gong i Kvitsjøen, der rormannen ikkje oppfatta instruksane frå tønna. Til slutt skreik den elles så rolege skipperen: ”Kjør kor i helvete du vil, din dauhørte idiot!”

Det var fangstturane på Newfoundland som gav Marø ideen om å bygge i stål. Han fekk Martin Karlsen med på ideen, og saman fann dei dette verftet i Glasgow som tok på seg å bygge skuta. Trass i stålmangel etter krigen. Kristoffer Marø gjekk inn som partseigar saman med Karlsen-
familien i AS Polarfart.

Slik vart Kristoffer Marø den første skipperen på Polarstar og Polarstar den siste skuta til Kristoffer Marø. Då han gjekk i land etter fire turar med skuta til Newfoundland, hadde han 48 sesongar bak seg på selfangst, og nesten alle som skipper. I alt tok skutene hans 237 994 dyr.

I 1956 selde han sin firedel i AS Polarfart til Karlsen-firmaet. Aksjar til ein pålydande verdi av 25 000 kroner, vart overført for 400 000.

Det vart full fangst, det også.

– Great interest has been aroused in the industry by Messrs. Lamont’s use of aluminium in the construction of a new sealing vessel now nearing completion. (Den skotske lokalavisa Greenock Telegraph i Port Glasgow om den nyvinnande norske fangstskuta som snart var ferdigbygd ved Lamont-verftet)