Ein uheldig haust

Saman med ein eldre Tromsø-båt, Nordhop, vart Polarstar innleigd då Total skulle starte prøveboringa i 1971. Franskmennene var trivelege folk, fortalde Kolbjørn Nesset:

– Bortsett frå at dei skulle ha brød til kvart einaste måltid, og det måtte vere loff! Dei skulle også berre ha det kvite i brødet, skorpene låg att på bordet, gjerne med ein sigarettstomp i. Noko som irriterte meg, som var stuert om bord.

Oljeleitarane hadde elles planlagt dårleg for eit haustopphald på 74 grader nord. Dei hadde ikkje anna enn singlet til undertøy. Etter kvart som gradestokken gjekk nedover, steig prisen på norsk makkoundertøy. Rundt minus åtte stod han i ei flaske trestjerna konjakk, for eit sett langskafta. Nytt eller gammalt. Det vart god butikk for mannskapet på Polarstar, for dei henta nye franskmenn med dårleg undertøy frå fastlandet fleire gonger.

Den siste gongen hadde dei også med fire karar frå det norske industridepartementet, som skulle godkjenne borestarten på Edgeøya.

Det var Mørefly som opererte helikopteret. Det var blitt november, og skuta var klar til å gå sørover igjen. Returlast til fastlandet var om bord. Det stod berre att å flyge inn neste morgon og hente den siste kassa og få om bord igjen dei fire frå departementet.

Det var svært kaldt om natta. Då mekanikaren starta helikopteteret for å varme det opp på morgonkvisten, var oljen tjukk og stiv og maskinen reagerte seint. Slik både Kolbjørn Nesset og Rolf Nakken har fortalt det, merka ikkje mekanikaren straks at helikopteret begynte å sige framover plattforma medan han heldt på slik og moa på stikka. Plattforma var isete, og rotorvengen slo inn i eit mastestag og deretter ein av davidane. Deretter velta helikopteret seg over rekkverket.

Mekanikaren kom seg ut, medan det tok til å renne bensin frå helikopteret og ned på dekk og inn i rennesteinane. På grunn av kulden var alle spylgatta tette. Situasjonen var ekstremt farleg. Bensinen flaut om bord, og det skulle berre ein gneist til for å lage den store ulykka. Ikkje var isen sterk nok til å bere folk heller, om dei hoppa frå borde.

Det var berre ein ting å gjere, å få helikopteret over bord. På få minutt var folk komne til frå alle kantar av skuta, og i fellesskap fekk dei dytta maskinen over rekkverket og i sjøen, der den forsvann.

Etter å ha fjerna også bensinen, sette Polarstar kursen rett sør for å få om bord nytt helikopter i Tromsø, slik at dei kunne hente ut dei som framleis venta på basen i Tjuvfjorden.

Men Mørefly hadde ikkje fleire maskinar, og det var så seint på året at andre vegra seg mot å bli med nordover for å flyge i mørket. Eitt selskap, Helilift, sa seg likevel villig til å prøve. Med det nye helikopteret om bord gjekk Polarstar endå ein gong nordover. Og som siste båt dette året fekk dei med seg juleposten. Etter å ha vore innom Bjørnøya sette dei kursen mot Edgeøya. Det var full storm i området, og denne stormen hadde rive ut mengder av is og sendt den sørover frå Storfjorden.

Polarstar hadde ikkje anna å gjere enn å snu og lense unna vêret. Så lenge at dei etter kvart var 50-60 mil sør for Bjørnøya igjen. Høg sjø og skikkeleg dritvêr, sa Kolbjørn Nesset. Sjøen reiv laus festet til helikopteret, og Nesset og Rolf Nakken måtte bak og surre det fast igjen, så godt det let seg gjere i stormbygene. Ei stropp slo dei rundt rotoren og stramma til ned i dekket.

Då piloten såg det neste dag, sa han at det helikopteret kom ikkje han til å flyge meir. For akslingen i rotoren tolte ikkje eit slikt trykk nedover. Dermed var det berre å halde fram mot Tromsø, og sette helikopter og pilot på land igjen.

Denne gongen valte Total å hente sitt eige helikopter frå Frankrike. Det kom til Andøya med transportfly og vart montert og sett om bord i Polarstar. Samtidig kom det melding frå basen på Edgeøya om at dei hadde øydelagt fleire av straumaggregata og måtte ha servicemann nordover om dei skulle kunne overvintre. Servicemann kom, og skuta gjekk mot nord nok ein gong.

Undervegs fekk dei ein trist beskjed: Ein av telegrafistane på Bjørnøya var teken av ein isbjørn.

Mannen hadde vore ute rutinemessig for å lese av nokre prøver eit stykke frå stasjonen. Mellom dei to punkta var det spent ein vaier som dei kunne følgje dei 800 metrane i mørket. Dit hadde mannen gått saman med ein hund. Då hunden kom åleine tilbake, fatta dei andre mistanke og gjekk for å leite etter telegrafisten. Dei fann berre restar etter han.

– Dette gjekk litt inn på oss, for oss kjende no folket og synst dette var veldig tragisk for alle saman, sa Kolbjørn Nesset.

Lenger nord møtte Polarstar mykje is igjen. Denne gongen ba skipper Kåre Stokkeholm den franske helikopterpiloten om å starte maskinen og gå opp for å finne ei lei for dei. Dei var så langt nord at det knapt var grålysing midt på dagen. Piloten gjekk opp, kom 100 meter høgt før han sette helikopteret ned igjen på dekk og sa: Her vert det ikkje aktuelt å flyge meir. Han såg ingen ting.

Isen vart tettare og tettare med skrugardar på eit par meter. Til slutt låg Polarstar fast. Og ingen hjelp var å få. Ikkje ein gong ein russisk isbrytar kunne dei oppdrive.

Men vêret var fint, og isbjørnen rusla langs skutesida. Så den franske servicemannen, som hadde viktig ærend på Edgeøya, var i alle fall begeistra.

I tre veker låg skuta fast før Norvarg avbraut arbeidet sitt med å bryte is for kolbåtane i Isfjorden og kom til assistanse. Med henne som assistanse kom Polarstar seg laus. Men å nå Total-basen var uråd. I staden fekk skuta sprøyta isen og jamna ut ei provisorisk landingsstripe for to småfly frå Ny-Ålesund, slik at dei som venta inne på basen kunne flygast ut og over til Longyearbyen. Der fekk dei skyss sørover med ein kolbåt.

I Tromsø var alt utstyr etter ekspedisjonen sett på land. Blant anna ein lettbåt som var lånt frå Rieber. Den skulle settast på land igjen ved Rieber-anlegget på Tromsdalsida like ved brua.

Dette var ein laurdag. Det var ikkje folk på anlegget som kunne ta imot dei, og Kolbjørn Nesset har fortalt det slik at dei nok vurderte situasjonen litt feil:

– For å gå over og bort i Tromsø-sundet der i sterkaste straumen, det var ikkje noko som dei gjorde, tromsøværingane. For straumen under brua her gjekk med ei 5-6 mil.

Men skipperen valte å gå, og dei kom så langt at dei var nesten ved å fortøye på ein av pullertane på kaia. Men dei bomma, og skuta dreiv av i den sterke straumen.

Skuta la seg på tverra, og i stor fart bar det mot Tromsøbrua. Skipper Stokkeholm prøvde å rette henne opp med det han hadde i maskinen. Full fart attover, men det var nyttelaust. Og for seint.

Polarstar gjekk rett inn i eitt av brukara og vart liggande.

Då straumen ga seg og sjøen snudde, kom taubåtar til og fekk tatt skuta til kai.

For å halde oss til Kolbjørn Nesset: – Der kom no folk både frå vegvesenet og anna, og det var mykje styr med sjøforklaring. Så det var i grunnen avslutninga på turen.