Polarstar fullasta med dynamitt

Reine torpedoen

Det raude flagget i masta fekk møtande båtar til å styre godt utanom Polarstar med den eksplosive lasten. (Foto frå Ernst Hovlid)

Eit underleg fraktoppdrag

Dynamitt og brennevin

Måtte ha godt sjømannskap

Forfattar: Webjørn Landmark Johannes Bjarne Alme Gunnar Myklebust

Oppretta: 20.03.2023

Av alle dei underlege fraktoppdraga Polarstar hadde etter fangstsesongane på 50- og 60-talet var det eitt i 1957 som særmerkte seg. Dette var i den tida då ”Kalle” Karlsen i Halifax skaffa skuta mange oppdrag. Han var populær blant mannskapet. Ein dag kom han om bord og sa at han hadde ein tur som var så spesiell at dei som ville vere med på han, skulle få del av fortenesta, i praksis dobbel hyre. Jon Jakobsen fortel at det vart lenge stille då mannskapet fekk vite kva dei i så fall skulle gå med:

– Vi skulle laste skuta steike full med dynamitt!

Men Kalle var ein mann å stole på, og ingen gjekk i land:

– Ja, de skal få 100% over betaling, sa han. Og det heldt han også, vi fekk godt betalt i tillegg til hyra vi hadde. Nei, han Kalle va’ ein snyta kjekke’ kar å ha med å gjere.

Lasten skulle om bord i Sorel, langt oppe i St. Lawrence-elva. Polarstar fekk ikkje gå til kai, men måtte ligge midt i elva for å ta om bord lasten. Sprengstoffet kom ut til dei med pram.

– Oss va’ full lasta med dynamitt i romet og fenghette framme i baugen. Det var reine torpedoen altså! seier Ernst Hovlid, som også var med på turen.

Mannskapet fekk kvalifisert instruksjon

St. Lawrence-elva er sterkt trafikkert. Her går det båtar til og frå Ottawa og Montreal. Og sjølv om ho er stor og brei, skal det godt sjømannskap til å ta eit fartøy fylt av dynamitt ut til havet. Det kom los og to kara med kvite hanska om bord og var skikkelege verdensfolk, seier Jon Jakobsen, men dei vart spake då dei høyrde kva lasten var.

– Den eine av karane vart nesten skjelven. Du veit, Polarstar og ishavsskutene slingra no av den minste ting, berre du va’ så syndige du svinga litt. Og straum i tillegg naturlegvis. Så han eine i kvitehanskane, som frå før av var skjelven, han ropte og skreik for kvar minste manøver. Så då vi endeleg kom ut i munningen der, så tok han av seg hua og turka sveitten.

Mannskapet fekk kvalifisert instruksjon om lasten, som skulle til Venezuela. Ein representant frå produsenten forklarte grundig om farane, kva lasten tolte og ikkje, at ein godt kunne køyre over ein dynamittgubbe eller to utan at dei ville smelle. Det viktige var sjølvsagt at tennsatsar og lunter var halde vekke frå sjølve sprengstoffet – dei vart stua i lugarane framme i baugen. No var ikkje dynamitt ukjend for karane om bord. Dei var fangtsfolk og hadde alle brukt slikt i isen. Dei følte at dette hadde dei kontroll med.

Og dei hadde litt moro av å sjå korleis andre fartøy reagerte når dei såg dei to svære, raude flagga som var heist på Polarstar. Sørover langs Amerika-kysten auka skipstrafikken, og mannskapet humra kvar gong dei såg møtande båtar svinge godt ut og forbi. Dei store hammarhovudhaiane som kom dei i møte, brydde seg derimot mindre om dei åtvarande flagga. Å ha dei heilt inn til skutesida var utriveleg, syntest nordmennene.

Styrmann Ernst Hovlid på veg til Venezuela. (Foto frå Ernst Hovlid)

Det raude flagget i masta fekk møtande båtar til å styre godt utanom Polarstar med den eksplosive lasten. (Foto frå Ernst Hovlid)

Toll, lossing og nesten-ulykke

I Venezuela vart dei liggande og vente utanfor hamnebyen Maracaibo. Då tollarane kom om bord, var det ingen tvil om korleis saker og ting vart ordna på dei kantar:

– Dei kom, tre mann. Med tome veske’ naturlegvis. Oss fekk dei ikkje på land igjen før veskene deira var nesten fulle. Med sigaretta’ og diverse. Han Henry, ”Tie”, banna og svor etter dei fór i land, men det var ikkje mykje vi kunne gjere med slikt heller.

Dei fekk ikkje kome til kai i Maracaibo heller. Dei låg ute på bukta og lossa i prammar. Noko skulle til Maracaibo, noko andre stader. I alt leverte dei sprengstoff i fem hamner i Venezuela. Eit par stader såg dei berre ein pir og ein strak veg inn i landet, ikkje anna liv eller busetnad. Og det var no passande at vi kom der fulle med dynamitt, seier Jon Jakobsen. I 1957 var Venezuela enno eit militærdiktatur og i borgarkrig. På Polarstar kunne dei høyre skot i det fjerne, og dei såg ingen grunn til å gå i land:

– Oss va’ no eigentleg glade når siste dynamittkassa fór over rekka. I ein av desse småbyane der vi lossa, der kom losse-gjenga om bord til oss, og i eit av hiva gleid ein av kartongane med dynamitt av og ner i romet igjen. Så han frå lossegjengen som stod på rekka og dirigerte, han sprang og heldt seg for øyrene og ropte og skreik ”My God, my God”. Oss andre begynte å storflire. Trur ikkje det var hjelp i å gøyme seg på baugen, oss hadde nok fere nokså høgt opp, alle om bord, om det skulle smelle.

Jon Jakobsen og Johan Holstad i lett antrekk i Venezuela. (Foto frå Ernst Hovlid)

Ny last

Den siste leveringsstaden var ein utpost på austsida. Då, seier Jon Jakobsen, ville Johan Holstad i land:

– Det gjekk ein dårleg veg oppover der, sikkert noko militæret hadde laga, så eg sa til Johan at her er det sikkert ikkje trygt for slanga. Oss snur! kom det kjapt frå han Johan.

På alle måtar letta gjekk Polarstar direkte til Trinidad og Barbados for å laste inn – rom. Der vart mannskapet invitert inn på sjølve brenneriet. Og dei var sikre på at dei etter det aldri meir skulle drikke den slags brennevin: Hårre det for ei lukt det va’ der inne!

Styrmann Kjell Marø med skikkeleg uniformshue i Karibia. (Foto frå Ernst Hovlid)

Ustøe bein og knuste flasker

Dei gjorde ei interessant erfaring under lastinga også. Ernst Hovlid:

– Det var slike pappkartongar med 12 romflaske i kvar, og det vart mykje brekkasje, kan du skjøne! Han som stod i vinsja gjorde ofte eit sleng med hivet, slik at det fór bort i lukekarmane så romen sila ned på dekk. Då kom sjauarane med alt som var av koppa og kar og samla dråpane.

Vi vart lurte, seier Jon Jakobsen. Han merka at det var mange ustøe bein som kom opp frå lasteromet i middagstida. Så han gjekk ned, og der fann han mange knuste flaske bak ristene til fryseelementa. Då det etter middagskvila kom nye folk om bord, gjekk han ned i romet og var der saman med dei:

– Skal seie dei vart sure. Seinare når oss tømte skuta, så fann vi glasbrot alle plassa. Dei hadde nok vore ganske rusige, desse seks første som gjekk på land, ja.

– Eg trur eg va’ heime med kona i fire timar. (Ernst Hovlid om overgangen frå selfangst på Newfoundland til frysefart eit år)